รัฐมนตรี AI คนแรกของโลกในอัลเบเนีย

เมื่อรัฐมนตรีไม่ใช่มนุษย์

เดือนกันยายน 2568 ประเทศเล็ก ๆ บนคาบสมุทรบอลข่านได้สร้างข่าวฮือฮาไปทั่วโลก เมื่อรัฐบาลประกาศแต่งตั้ง “ดิเอลล่า” (Diella) ซึ่งไม่ใช่มนุษย์ แต่เป็นระบบปัญญาประดิษฐ์ (AI) ขึ้นเป็น “รัฐมนตรี” เพื่อรับผิดชอบงานด้านการจัดซื้อจัดจ้างสาธารณะ ถือเป็นครั้งแรกในโลกที่ AI ได้รับบทบาทในระดับคณะรัฐมนตรีอย่างเป็นทางการ

พื้นหลังประเทศอัลเบเนีย

ที่ตั้ง: อัลเบเนีย (Albania) เป็นประเทศเล็กในยุโรปตะวันออกเฉียงใต้ มีพรมแดนติดกรีซ มอนเตเนโกร และมาซิโดเนียเหนือ

ประชากร: ราว 2.8 ล้านคน (พอ ๆ กับกรุงเทพฯ)

เศรษฐกิจ: พึ่งพาการท่องเที่ยว เกษตร และการลงทุนจากต่างประเทศ

ปัญหาสำคัญ: อัลเบเนียขึ้นชื่อว่ามีปัญหาคอร์รัปชันเชิงโครงสร้าง โดยเฉพาะในโครงการจัดซื้อจัดจ้างและงานโครงสร้างพื้นฐาน ทำให้สหภาพยุโรปกดดันให้ปฏิรูปหากต้องการเข้าเป็นสมาชิกเต็มรูปแบบ

การเกิดขึ้นของ Diella

“ดิเอลล่า” (Diella) เดิมทีเป็นผู้ช่วยเสมือน (virtual assistant) บนแพลตฟอร์มรัฐบาลดิจิทัลของอัลเบเนีย (e-Albania platform) พัฒนาโดย National Agency for Information Society (AKSHI) ทำหน้าที่ช่วยประชาชนยื่นเอกสารราชการและติดต่อบริการออนไลน์

ในปี 2025 นายกรัฐมนตรี เอดิ รามา (Edi Rama) ต้องการใช้ AI เป็นเครื่องมือสู้คอร์รัปชัน จึงแต่งตั้ง Diella เป็น “รัฐมนตรีดิจิทัล” (Minister of State for Artificial Intelligence) โดยให้มีอำนาจดูแลระบบการจัดซื้อจัดจ้างสาธารณะ (public procurement) เพื่อลดการแทรกแซงของมนุษย์

ดิเอลล่าไม่ได้มีตัวตนจริง แต่ถูกสื่อสารผ่านอวตารหญิงแต่งชุดพื้นเมืองอัลเบเนียจากภูมิภาค Zadrima ภาพนี้ถูกใช้เป็นสัญลักษณ์ของ “รัฐมนตรี AI”

เป้าหมายและหน้าที่

ตามที่ Reuters รายงาน รัฐบาลอัลเบเนียต้องการให้ Diella:

• ทำให้การประมูลโครงการภาครัฐโปร่งใสขึ้น
• ลดปัญหาค่าใช้จ่ายบานปลายและผลประโยชน์ทับซ้อน
• เพิ่มความน่าเชื่อถือในสายตาสหภาพยุโรป

ปฏิกิริยาในประเทศและต่างประเทศ

ฝ่ายสนับสนุน

ประชาชนจำนวนมากและรัฐบาลมองว่าเป็นก้าวสำคัญในการสู้คอร์รัปชัน และเป็นโอกาสให้ประเทศได้แสดงความก้าวหน้าเชิงเทคโนโลยี

ฝ่ายคัดค้าน

พรรคฝ่ายค้าน นักกฎหมาย และนักวิชาการบางส่วนตั้งคำถามว่า:

• การให้ “AI” มารับตำแหน่งรัฐมนตรี ชอบด้วยรัฐธรรมนูญหรือไม่?
• ใครจะเป็นผู้รับผิดชอบหาก AI ทำผิดพลาด?
• ระบบ AI ของรัฐมีความโปร่งใสและตรวจสอบได้จริงหรือไม่?

สื่อยุโรปตะวันออกอย่าง European Western Balkans เรียกสิ่งนี้ว่า “AI Minister Dilemma” เพราะแม้จะเป็นนวัตกรรมใหม่ แต่ก็นำมาซึ่งความท้าทายด้านกฎหมายและจริยธรรม

บทเรียนจากกรณีอัลเบเนีย

1. AI สามารถถูกใช้เป็นกลไกต้านคอร์รัปชันได้จริง ถ้าได้รับการออกแบบและมอบอำนาจอย่างถูกต้อง

2. กฎหมายและสถาบันการเมืองต้องปรับตัว เพราะตำแหน่งรัฐมนตรีปกติคือมนุษย์ที่รับผิดชอบได้ แต่ AI ไม่มีเจตจำนงส่วนตัว

3. ภาพลักษณ์สาธารณะสำคัญ การสร้างอวตารหญิงแต่งชุดพื้นเมืองสะท้อนว่า AI ไม่ใช่เพียงระบบเทคนิค แต่ยังต้อง “สื่อสาร” ให้ประชาชนเข้าใจและยอมรับ

4. แรงต้านจากระบบเก่าเป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ ทั้งจากนักการเมืองฝ่ายค้านและข้าราชการบางกลุ่มที่มองว่าตนสูญเสียอำนาจ

กรณีศึกษาของอัลเบเนียจึงไม่ได้เป็นเพียงเรื่องของเทคโนโลยี แต่เป็นการทดสอบความพร้อมของสังคมและระบบการปกครองในยุคที่ AI เริ่มเข้ามามีบทบาทในการตัดสินใจระดับนโยบายสาธารณะ